تامین مالی بر اساس اوراق قرضه اسلامی (صکوک) (Sukuk)

صکوک در مقابل اوراق قرضه (Sukuk vs. Bonds)

صکوک و اوراق قرضه ویژگی های مشابهی دارند، اما تفاوت های کلیدی مهمی نیز دارند:

شباهت صکوک با اوراق قرضه:

• هر دو جریان پرداخت و عایدی را برای سرمایه گذاران فراهم می کنند.
• اوراق قرضه و صکوک برای سرمایه گذاران صادر می شود و ممکن است برای افزایش دارایی های یک شرکت استفاده شود.
• هر دوی این سرمایه گذاری ها دارای امنیت بیشتری نسبت به سهام آن شرکتها هستند. و ریسک پایین تری دارند.
• سرمایه گذاران صکوک سود حاصل از دارایی پایه را به صورت دوره ای دریافت می کنند و سرمایه گذاران اوراق قرضه نیز سود دوره ای ناشی از بدهی را دریافت می کنند.

تفاوت های کلیدی صکوک با اوراق قرضه:

• صکوک شامل مالکیت دارایی است در حالی که اوراق قرضه تعهدات بدهی هستند و بر اساس بدهی منتشر می شوند.
• اگر ارزش دارایی پشتوانه صکوک افزایش یابد، ارزش صکوک نیز می تواند افزایش یابد در حالی که بازده اوراق قرضه صرفاً به دلیل نرخ بهره آن است.
• دارایی‌هایی که صکوک را پشتیبان می‌کنند حلال هستند، در حالی که اوراق قرضه اغلب ربا هستند و ممکن است کسب‌وکارهای غیر شرعی را تامین مالی کنند یا به سفته‌بازی دامن بزنند.
• ارزش گذاری صکوک بر اساس ارزش دارایی های پشتوانه آنها است در حالی که قیمت اوراق قرضه تا حد زیادی توسط رتبه اعتباری آن تعیین می شود.

در ایران برای انتشار اوراق قرضه اسلامی (صکوک)، ناشر اوراق با ارکان متعددی از جمله بانک سرمایه گذاری (شرکتهای تامین سرمایه)، مشاور عرضه، مدیر، متعهد پذیره نویسی، بازارگردان اوراق، ضامن اوراق، امین، حسابرس و …. عقد قرارداد می نماید، بازار سرمایه کشور از طریق شرکت سپرده گذاری مرکزی وجوه، شرکتی موقتی تحت عنوان شرکت واسط مالی (SPV) را برای اوراق مذکور تاسیس می کند که این شرکتهای SPV اقدام به انتشار اوراق، جمع آوری وجوه سرمایه گذاران و خرید دارایی  ها و مواد اولیه و… برای ناشران اوراق و همچنین جمع آوری سودهای سرمایه گذاران از ناشرین می کنند. در پایان دوره تامین مالی، این شرکتهای واسط هستند که تسویه اوراق و جمع آوری آنها و پرداخت وجوه سرمایه گذاران به آنان را بر عهده دارند.

انواع اوراق قرضه اسلامی

در دنیا و در کشور ما ایران، انواع مختلفی از اوراق صکوک اسلامی منتشر می شود که برخی از آنان عبارتند از:

اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اوراق استصناع، اوراق منفعت، اوراق خرید دین، اوراق سلف موازی استاندارد، اوراق رهنی، اوراق قرض الحسنه، اوراق مضاربه، اوراق مزارعه، اوراق مشارکت و…

اوراق اجاره:

در این مدل از اوراق اسلامی، شرکتهای واسط مالی (SPV) که با انتشار اوراق به نیابت از بانی، مبالغی را جمع کرده اند، با مبالغ مذکور دارایی های مورد نیاز بانی یا شرکت مورد نظر را خریداری نموده و آن را به شرکت مذکور اجاره می دهند و در قبال دریافت اجاره بهای داریی، سود سرمایه گذاران در اوراق را پرداخت می نمایند.

اوراق مرابحه:

صکوک مرابحه بر اساس قراردادهای مرابحه است، اوراق مذکور ابزارهایی هستند که معمولا برای تامین مالی نقدینگی، تامین سرمایه شرکتهای تجاری، تامین مواد اولیه کارخانجات و برخی دارایی ها صادر می شوند، این دارایی های مذکور در مالکیت دارندگان صکوک قرار می گیرد.

در این مدل از اوراق، سود سرمایه گذاران از محل سود حاصل از خرید نقد دارایی و فروش نسیه و بالاتر از قیمت خرید آن به بانی ایجاد و پرداخت می گردد.

اوراق استصناع:

صکوک استصناع مبتنی بر قراردادهای استصناع (سفارش ساخت) است، این اوراق ابزارهایی هستند که جهت ساخت و تکمیل کالای تولیدی استفاده می شود. در این نوع اوراق سود حاصله برای سرمایه گذاران، از تفاوت قیمت بین کالای نیمه ساخته و کالای ساخته شده و فروش مجدد کالا به بانی حاصل می شود. در این اوراق سرمایه گذاران مالک دارایی ها یا پروژه هایی هستند که ذیل این اوراق تعریف می شود. در حقیقت سرمایه گذاران در این نوع از اوراق هزینه ساخت کالای مورد نظر را پرداخت می کنند و شرکت واسط کالای ساخته شده را که در حقیقت مالک آن سرمایه گذاران هستند دریافت کرده و آن را مجددا به بانی می فروشد و سود سرمایه گذاران را از این محل تامین می کند. به عنوان مثال شرکتی که سازنده کشتی باری می باشد، جهت ساخت یک کشتی که هنوز ساخته نشده اقدام به انتشار اوراق می نماید، شرکت واسط مالی به نیابت از بانی اوراق و همچنین سرمایه گذاران، اوراق را منتشر و مبالغ را جمع آوری می کند، مبالغ جمع شده به مرور تحویل بانی اوراق یا همان سازنده کشتی می شود تا کشتی مذکور را بسازد، لازم به ذکر است که در این قرارداد و این اوراق مالک این کشتی سرمایه گذاران هستند، پس از ساخته شدن کشتی مذکور، تحویل شرکت واسط می گردد و سپس به طور معمول شرکت واسط کشتی مورد اشاره را به سازنده کشتی می فروشد که شامل هزینه ساخت و سود کشتی می شود، حال مبالغ جمع شده همراه با سود به سرمایه گذاران داده می شود و اوراق جمع می گردد.

اوراق منفعت:

در این نوع از اوراق سرمایه گذاران از منافع آینده یک دارایی یا یک خدمت در ازای سرمایه گذاری خود بهره مند می شوند، شرکتهای که اقدام به ساخت اتوبان یا هتل و یا دارایی هایی که در آینده منفعت ایجاد می کنند، این نوع از اوراق را منتشر می کنند و منابع لازم را برای ساخت پروژه ها یا دارایی های خود بدست می آورند.

اوراق خرید دین:

گاهی برخی از شرکتها که فروش های اقساط یا اجاره به شرط تملیک یا برخی طلبهای دیگر البته غیر از اوراق سلف داشته اند، دارای حسابهای دریافتنی زیادی هستند که مانع از دسترسی آنان به پول نقد می شود، لذا این شرکتها با عقد قراردادی با شرکتهای واسط، این حسابها یا دین های خود را به شرکتهای واسط که نماینده سرمایه گذاران می باشند، می فروشند و پول نقدی که به واسطه انتشار اوراق از سرمایه گذران جمع شده را دریافت می کنند، حال شرکتهای واسط حسابهای مذکور و دین های مورد اشاره را به مرور از بدهکاران شرکت وصول می کنند و سود و اصل سرمایه گذاران را پرداخت می کنند. سود حاصله از تفاوت بین خرید دین و وصول طلبها ایجاد می گردد.